14.09.2023 r., Miasto Gorlice złożyło wniosek o dofinansowanie zadania pn.: „Funkcjonowanie Ekodoradców w gminach – Miasto Gorlice”, w ramach naboru nr FEMP.02.05-IZ.00-12-003/23, na potrzeby Programu Fundusze Europejskie dla Małopolski 2021-2027, który został rozpatrzony pozytywnie, w wyniku czego w dniu 28.02.2024 r. została podpisana umowa z IZ FEM.
Głównym celem projektu jest zwiększanie świadomości ekologicznej i wiedzy mieszkańców oraz przedsiębiorców o obowiązujących przepisach w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatu.
Cel szczegółowy projektu to zachęcanie i mobilizacja do zmiany przyzwyczajeń i nawyków w zakresie między innymi użytkowania źródeł ciepła, instalacji i użytkowania urządzeń OZE z uwzględnieniem korzyści ekonomiczno-ekologicznych przedsięwzięcia, oszczędności energii, wody, segregacji odpadów, co będzie miało wpływ na przyspieszenie działań pozwalających osiągnąć wymagania stawiane w dokumentach strategicznych w tym zakresie.
Odbiorcy projektu:
Projekt jest ukierunkowany na korzyści dla mieszkańców Miasta Gorlice i regionu, którzy skorzystają z usług Ekodoradcy. Obecnie teren Miasta Gorlice zamieszkuje 25 944 osoby (stan na 30.06.2022 r., źródło danych GUS). Projekt ma na celu m.in. poprawę jakości życia i środowiska wszystkich mieszkańców poprzez dostarczanie wsparcia, informacji i edukacji ekologicznej. Ekodoradca będzie kluczowym członkiem projektu, pełniącym funkcję doradczą i informacyjną dla lokalnej społeczności. Usługi i porady w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju będą dostępne dla wszystkich chętnych mieszkańców, którzy jako odbiorcy projektu będą czerpać z niego wiele korzyści. Dzięki wsparciu Ekodoradcy, mieszkańcy będą mieli możliwość skorzystania z programów finansowych i dotacji, które pomogą im w modernizacji swoich systemów grzewczych. Te działania wpłyną na poprawę efektywności energetycznej w ich domach, co z kolei przyczyni się do zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko i jakość powietrza w regionie. Projekt odpowie też na potrzeby osób niskiego statusu materialnego, które mają trudności w opłacaniu rachunków za energię. Działania projektu mają na celu przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu poprzez analizy, monitorowanie i świadczenie pomocy tym mieszkańcom. Odbiorcami projektu będą również lokalne instytucje, takie jak szkoły, przedszkola, urzędy i centra kultury. Ekodoradca będzie prowadził działania edukacyjne i informacyjne w tych miejscach, aby zwiększyć świadomość ekologiczną wśród pracowników i gości tych instytucji. Projekty edukacyjne skierowane do instytucji edukacyjnych mają potencjał długoterminowy w kształtowaniu proekologicznych nawyków. Projekcje demograficzne wskazują raczej na stabilną liczbę mieszkańców w Mieście Gorlice w ciągu najbliższych lat. Zróżnicowanie wiekowe będzie wymagało dostosowania działań edukacyjnych do różnych grup wiekowych. Odbiorcami projektu będą także władze lokalne i administracja gminna, ponieważ w ramach projektu opracowana i wdrożona zostanie strategia transformacji energetycznej. Efektem udziału mieszkańców w projekcie jako jego odbiorców będzie poprawa jakości powietrza w gminie i regionie. Dzięki wymianie nieefektywnych urządzeń grzewczych na ekologiczne rozwiązania oraz podnoszeniu świadomości ekologicznej, emisja szkodliwych substancji zostanie zredukowana, co wpłynie pozytywnie na zdrowie i komfort życia mieszkańców Miasta Gorlice i okolic.
W ramach projektu pn.: „Funkcjonowanie Ekodoradców w gminach – Miasto Gorlice” nastąpi kontynuacja zatrudnienia na umowę o pracę 1 ekodoradcy w wymiarze 1 pełnego etatu na okres 30 miesięcy, tj. od 01.01.2024 r. do 30.06.2026 r. Do zadań ekodoradcy będzie należało: prowadzenie działań doradczych i informacyjno-edukacyjnych w zakresie OZE, efektywności energetycznej, źródeł ogrzewania, dostępnych programów dofinansowania, uchwały antysmogowej, pomoc dla mieszkańców w wypełnianiu wniosków o dofinansowanie i ich rozliczaniu. W szczególności do zadań ekodoradcy będzie należało:
- koordynowanie realizacji przyjętej strategii ochrony powietrza (Program ochrony powietrza dla województwa małopolskiego), aby zapewnić trwałość i efektywność prowadzonych działań,
- prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych na poziomie lokalnym, aktywizacja środowisk opiniotwórczych oraz bezpośredni przekaz do mieszkańców,
- świadczenie pomocy osobom dotkniętym ubóstwem energetycznym w uzyskaniu dofinansowania do inwestycji w poprawę efektywności energetycznej oraz poprzez edukację w zakresie oszczędności energii,
- pozyskiwanie środków zewnętrznych przeznaczonych na ochronę powietrza,
- mobilizacja mieszkańców do korzystania z dostępnych instrumentów finansowych, umożliwiających wymianę nieefektywnych kotłów grzewczych lub przeprowadzenia termomodernizacji budynku,
- służenie mieszkańcom bezpośrednią pomocą doradczą w zakresie wymiany źródła c.o. i c.w.u. oraz zakresu modernizacji energetycznej budynku,
- obsługa systemu ZONE, w tym aktualizacja bazy CEEB na podstawie danych przekazywanych przez właścicieli i zarządców budynków.
Kolejnym elementem realizowanym w ramach projektu będzie przygotowanie lokalnych akcji informacyjno-edukacyjnych w zakresie ochrony klimatu, powietrza, uchwał antysmogowych dedykowanych dla każdej grupy społecznej. Celami głównymi zaplanowanych akcji edukacyjnoinformacyjnych będzie:
- uświadomienie społecznościom lokalnym stopnia zanieczyszczenia środowiska,
- uświadomienie społecznościom lokalnym zagrożeń zdrowotnych, jakie płyną z oddychania zanieczyszczonym powietrzem oraz innych zagrożeń związanych ze złym stanem powietrza, np. odpływ turystów,
- uświadomienie społecznościom lokalnym korzyści z wymiany nieefektywnych kotłów węglowych (zdrowie, wygoda, oszczędność, promocja miejscowości, innowacje),
- zachęcanie do stosowania nowoczesnych technologii wpływających na redukcję emisji gazów cieplarnianych,
- uświadomienie społecznościom lokalnym korzyści płynących z termomodernizacji budynków mieszkalnych, wykorzystania OZE,
- zachęcanie właścicieli do przeprowadzania termomodernizacji swoich domów,
- promowanie informacji na temat dostępnych mechanizmów wsparcia dla wymiany instalacji grzewczych i poprawy efektywności energetycznej domów,
- aktywizowanie środowisk opiniotwórczych, które wyposażone w wiedzę będą ją dalej przekazywać, zachęcając do działań na rzecz ochrony klimatu, powietrza.
Akcje informacyjno-edukacyjne obejmą co najmniej 12 akcji informacyjnoedukacyjnych lub/i wydarzeń (4 w każdym roku) poświęconych tematyce ochrony powietrza, klimatu w gminie, programom wsparcia dostępnych na likwidację niskiej emisji, wykorzystaniu OZE. itp., minimum 6 spotkań z grupami opiniotwórczymi w Mieście Gorlice (2 w każdym roku). Zapoznanie tych grup z tematem zanieczyszczenia powietrza, jego skutków oraz programów pomocowych, ponadto opracowanie i wydruk plakatów, ulotek, broszur (materiałów dla mieszkańców dotyczących wpływu zanieczyszczeń na zdrowie), które dystrybuowane będą różnymi kanałami, jak również wykonanie roll-upu promującego ochronę środowiska, zakup namiotu wystawienniczego, wynajem sal. Informacje dotyczące ww. akcji informacyjno-edukacyjnych będą zamieszczone na stronie internetowej Miasta Gorlice oraz w mediach społecznościowych.
Miasto Gorlice prowadzi stacjonarny punkt obsługi mieszkańców oraz deklaruje, iż na potrzeby projektu będzie on obowiązkowo otwarty, co najmniej 96 godzin w miesiącu, 2 dni w tygodniu (środa, czwartek) przez co najmniej 8 godzin zegarowych. Punkt obsługi mieszkańców jest zlokalizowany w budynku Urzędu Miejskiego w Gorlicach, na parterze segmentu B, Rynek 2, 38-300 Gorlice. Dodatkowo Miasto Gorlice oświadcza, iż punkt obsługi mieszkańców spełnia wymogi przepisów BHP oraz wymogi dostępności określone w Wytycznych, dotyczące realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027, w szczególności w Załączniku nr 2, Standardy dostępności dla polityki spójności 2021-2027 do ww. Wytycznych, punkt posiada powierzchnię umożliwiającą właściwe wykonywanie usług oraz miejsce do ekspozycji materiałów informacyjnych i promocyjnych, jak również będzie posiadać stanowisko pracy wyposażone w biurko, fotel biurowy, krzesła dla klientów, aparat telefoniczny, aparat fotograficzny, sprzęt komputerowy (składający się z komputera/laptopa wyposażonego w oprogramowanie umożliwiające prawidłową realizację zadań, monitora, klawiatury, myszy) ze stałym dostępem do Internetu oraz do urządzenia wielofunkcyjnego (drukarki, skanera, ksero), w dużą szafę biurową do przechowywania dokumentacji, roll-up lub ściankę punktu oraz stojak do ekspozycji materiałów informacyjnych i promocyjnych.
Ekodoradca w ramach niniejszego będzie zobowiązany do przygotowania i wdrażania gminnej strategii transformacji energetycznej w oparciu o obowiązujące dokumenty, tj.: założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, strategię rozwoju, plan gospodarki niskoemisyjnej i innych. W szczególności do jego zadań będzie należało określenie kompleksowego bilansu energetycznego, obejmującego wszystkie nośniki energetyczne występujące na terenie gminy, w tym źródła OZE; na podstawie pełnego bilansu energetycznego określenie planu redukcji emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza, harmonogramu wdrażania wymagań wynikających z programu ochrony powietrza oraz polityki energetyczno-klimatycznej oraz aktualizacja gminnego dokumentu strategicznego, uwzględniającego kwestie transformacji energetycznej gminy.
Miasto Gorlice w ramach projektu planuje zakup: mobilnego terminala do prowadzenia inwentaryzacji źródeł ogrzewania w terenie wraz z oprogramowaniem, zakup kamery termowizyjnej celem identyfikacji konieczności prowadzenia działań termomodernizacyjnych (w odniesieniu do budynków publicznych oraz prywatnych mieszkalnych) oraz edukacji w zakresie podnoszenia świadomości potrzeby przeprowadzania termomodernizacji domów oraz zakup miernika jakości powietrza oraz wyświetlacza prezentującego wyniki pomiarów, celem prowadzenia działań edukacyjnych, a także do wstępnej oceny jakości powietrza na danym obszarze gminy.
Całkowita wartość Projektu wynosi 553 397,40 zł, która jednocześnie stanowi całkowite wydatki kwalifikowane. Instytucja Zarządzająca FEM przyznała dofinansowanie w kwocie 470 387,78 zł, współfinansowane z budżetu UE, co stanowi 85 % kosztów kwalifikowanych Projektu.
Zanieczyszczenie powietrza może powodować choroby układu krążenia i układu oddechowego oraz choroby nowotworowe, jest też główną związaną ze środowiskiem przyczyną przedwczesnych zgonów w UE. Chociaż w ostatnich dekadach zanieczyszczenie powietrza w Europie generalnie zmalało, długoterminowy cel UE z 2013 r. (Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1386/2013/UE z dnia 20 listopada 2013 r. w sprawie ogólnego unijnego programu działań w zakresie środowiska do 2020 r. "Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety"), tj. osiągnięcie takiego poziomu jakości powietrza, który nie będzie miał znaczącego negatywnego wpływu na zdrowie ludzi i środowisko, wciąż nie został zrealizowany. Często normy jakości powietrza nie są zachowane, zwłaszcza na obszarach miejskich („newralgiczne punkty zanieczyszczenia powietrza”), tzn. tam, gdzie mieszka większość Europejczyków. Zanieczyszczeniami, które stanowią obecnie największy problem, są drobne cząstki stałe, tlenki azotu i ozon w warstwie przyziemnej. Według badania Eurobarometr z 2022 r. Europejczycy są poważnie zaniepokojeni jakością powietrza i apelują o podjęcie bardziej zdecydowanych działań. Jak wynika z opracowanych przez województwa programów ochrony powietrza (POP) dopuszczalne poziomy dla pyłu PM10 oraz pyłu PM2,5 na większości obszarów Polski są znacznie przekroczone. Potrzeba poprawy jakości powietrza może być częściowo zrealizowana w Polsce dzięki wsparciu pochodzącemu z UE. Województwo małopolskie wspólnie z województwem śląskim doświadcza najpoważniejszych problemów związanych z poziomem jakości powietrza w Polsce. Kluczową barierą jest brak środków finansowych przeznaczonych na eliminację emisji w indywidualnych domostwach oraz brak zasobów ludzkich, zdolności organizacyjnych i niezbędnego know-how po stronie urzędów gmin. W odpowiedzi na zidentyfikowane wyzwania związane z zobowiązaniami krajowymi w zakresie gospodarki niskoemisyjnej oraz potrzeby i bariery na poziomie lokalnym istnieje potrzeba zatrudnienia Ekodoradcy na stanowisku odpowiedzialnym za wdrażanie działań wynikających z POP. Ze względu na bardzo duże zainteresowanie mieszkańców Miasta Gorlice różnymi możliwościami dofinansowania wymiany nieefektywnych źródeł ciepła, termomodernizacji budynków, OZE, zatrudnienie Ekodoradcy jest niezbędne. Ww. dotacje można pozyskać w ramach całego wachlarza rządowych programów, jak m.in. Czyste Powietrze, Stop Smog, ulga termomodernizacyjna, program Mój Prąd i Moje Ciepło. Wiele samorządów realizuje też własne, lokalne programy dofinansowania. Każdy z tych instrumentów różni się m.in. pod względem wymogów formalnych czy wielkością dotacji, jaką można pozyskać. Część z nich można ze sobą łączyć. Jednak mieszkańcy często gubią się w gąszczu informacyjnym i poszczególnych wnioskach. Pomocą służyć im będzie zatrudniony w Gminie Ekodoradca, którego zadaniem będzie doradztwo, edukacja dotycząca korzyści, jakie płyną z takich inwestycji, a tym samym szybsze i bardziej efektywne wdrażanie programu poprawy jakości powietrza. Ekodoradca pomoże także w zdobywaniu środków dla Gminy na inwestycje ekologiczne i rozwój dostępności alternatywnych źródeł energii. W tej chwili mieszkańcy coraz częściej są zainteresowani termomodernizacją i ociepleniem swoich domów. To oznacza, że bardziej kompleksowo podchodzą do tematu efektywności energetycznej.